เป็นวิหารหลักทางขึ้นห่มผ้าบูชาพระบรมธาตุ ที่มีงานประติมากรรมปูนปั้นฝีมือชั้นเยี่ยมของชาติ บอกเรื่องราวการละโลกออกบวชของเจ้าชายสิทธัตถะ และบรรดาเทพท้าวผู้พิทักษ์รักษารพบรมธาตุกระทั่งพระนารายณ์และพรหมที่บานประตูจำหลักไม้ชิ้นเยี่ยมที่ปลายบันได

เล่าว่าพลิติและพลิมุ่ย สองเศรษฐีชาวงลังกาได้รับคำสั่งพระเจ้ากรุงลังกาให้มาช่วยสร้างพระบรมธาตุที่เมืองนคร แต่เดินทางมาถึงช้าจึงสร้างวิหารนี้ขึ้น ขณะกำลังสร้างนั้นบุตรชายสองคนชื่อนายมดกับนายหมูเกิดทะเลาะกันเรื่องการชนไก่แล้วฆ่ากันตาย เศรษฐีจึงนำอัฐิบุตรมาตำเคล้าปูนแล้วปั้นเป็นรูปเสด็จออมหาภิเนษกรมและพระพุทธรูปไว้ในวิหารนี้ นิยมเรียก วิหารพระมหาภิเนษกรม นี้ว่า วิหารพระม้า หรือ วิหารพระทรงม้า ตามภาพปูนปั้นนี้

พระทรงม้า มหาภิเนษกรม เป็นภาพปูนปั้นขนาดใหญ่ปิดทองลวดลายวิจิตรสวยงามมาก นับเป็นงานปูนปั้นภายในอาคารที่ใหญ่ เก่าแก่และสวยงามมากที่สุดชิ้นหนึ่งของชาติที่คงเหลือในสภาพสมบูรณ์ ผ่านการบูรณะครั้งสำคัญในสมัยสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวบรมโกษฐ์ ตอนปลายอยุธยาประกอบด้วยภาพปูนปั้นแสดงขณะพระสิทธัตถะ กำลังพิจารณาละชีวิตคฤหัสถ์ ราชสมบัติ ราชวังที่มีพระนางยโสธราพิมพาบรรทมอยู่กับพระราหุลกุมารพร้อมพนักงานดนตรีร่ายรำพัดวี ขึ้นม้ากัณฐกะออกจากวัง มีเหล่าเทพยดาแห่แหนมาพบพญามารยืนขวางที่ปากทางเสมือนปริศนาธรรมสำหรับคนเข้าวัด ภาพปูนปั้นเชิงบันไดทางตะวันออกเป็นของเก่าดั้งเดิมและวิจิตรกว่าทางทิศตะวันตกที่น่าจะทำขึ้นภายหลังโดยช่างท้องถิ่นที่มีเอกลักษณ์เฉพาะ

จตุคามรามเทพท้าวและเหล่าภาพยนตร์ผู้ปกปักรักษาพระบรมธาตุเป็นงานปูนปั้นลอยตัวรายรอบเชิงบันไดขึ้นสู่ลานประทักษิณสมกับตามตำนานระบุว่า “ เจ้ากากภาษาผูกภาพยนตร์ ด้วยเวทมนต์คาถาเป็นยักษ์ ครุฑ นาค สิงห์ โค ม้าและช้าง ” ประกอบด้วยยักษ์คู่คือ ท้าวเวฬุราชและท้าวเวชสุวรรณ ครุฑคู่ คือ ท้าววิรุฬปักษ์ และ ท้าววิรุฬหก นาคคู่คือ ท้าวทตตรฐมหาราช โดยที่ยอดบันไดเป็นคู่ของท้าวจตุคาม และ ท้าวรามเทพ นั่งพิทักษ์อยู่ มีสิงห์สามคู่ ขนาบเชิงบันได คู่ล่างสีแดงยืนสงบอยู่คู่กลางสีเหลืองนั่งเผยอปากขู่ คู่บนสีดำนั่งยกสองขาหน้าอ้าปากกว้างคำราม