• มีศรัทธาเอาทองคำหนัก ๗ บาท ๑ สลึง ตราสังแผ่หุ้มยอดพระบรมธาตุ นิพพานปจฺจโยโหตุ ฯ (จ.๑๑) ...
• เอาแหวนขึ้นถวายพระบรมธาตุ เกิดไปชาติใด อย่ารู้ ยากรู้จน รู้ทรพล ตราบเท่าเข้านิพพาน (จ.๔๔) ...
• ได้ห่ม ขอทันพระศรีอารย์เถิด (จ.๕)...
• ด้วยกันคิดศรัทธาเอาทองคำ ๑๑ มวน หนัก ๒๓ ตำลึง ๑ เฟื้อง ขึ้นสรวมยอดพระบรมธาตุ ขอให้เป็นปัจจัยแก่พระปรินิพพาน (จ.๔)...
• เอาทองขึ้นหุ้มพระบรมธาตุเจ้า ขอให้สำเร็จพระนิพพาน (จ.๒๗...
• ขอให้สำเร็จสมบัติสามประการ คือ มนุษยสมบัติแลสวรรคสมบัติ มีพระนิพพานสมบัติเป็นที่สุดตามประเพณีพระอริยเจ้า แต่ก่อนนั้นแล (จ.๕๒)...
• ได้เอาขึ้นสวมพระศรีรัตนมหาธาตุ แลด้วยเดชกุศลนี้ขอเป็นปัจจัยตราบเท่าเข้านิพพาน โหตุจงมี ...
• ขอเป็นประไจยตราเท่าเถิงนิพาน (จ.๑๗)...
• ขอให้พ้นทุกข์ ตั้งแต่ชาตินี้ ไปภายหน้า ขอได้เกิดทันพระศรีอารย์เถิด (จ.๓)...

วัดพระมหาธาตุวรมหาวิหาร
เดิมเป็นวัดพุทธาวาสประจำเมือง ไม่มีพระภิกษุจำพรรษา เป็นธุระของชาวเมืองเจ้าเมืองและคณะสงฆ์ตลอดทั้งพุทธศาสนิกชนทั่วไปในภาคใต้ร่วมกันบำรุงรักษา รองศาสตราจารย์ศรีศักร วัลลิโภดม กล่าวว่า เป็นมหาเจดีย์ของชุมชนพุทธในภูมิภาคเช่นเดียวกับมาหาเจดีย์อื่น ๆเช่น พระปฐมเจดีย์ พระธาตุพนม ที่ไม่สร้างในตัวเมืองใด แต่สร้างไว้นอกเมืองเพื่อให้เป็นศูนย์กลางของพุทธศาสนิกไม่จำกัดเมือง โดยเมืองที่สร้างหรือยู่ใกล้ได้รับฐานะเป็นผู้ดูแลรักษาและได้รับการยอมรับเป็นศูนย์กลางโดยปริยาย เฉพาะที่พระบรมธาตุนครศรีธรรมราชนั้นนอกจากมีคณะสงฆ์ลังกาแก้วที่วัดตะเขียนบางแก้ว เมืองพัทลุง และคณะสงฆ์กาชาดที่วัดพะโคะ สงขลาแล้ว ยังมีระบบการดูแลรักษาโดยตั้งพระเถระผู้ใหญ่ของเมือง ๒ รูป หัวหน้าผู้รักษาพระบรมธาตุ (พระครูเหมเจติยานุรักษ์-ผู้รักษาเจดีย์ทอง และพระครูเหมเจติยาภิบาลพระผู้ดูแลเจดีย์ทอง) ร่วมกับพระครูกาแก้ว-การาม – กาชาด – กาเดิม ที่ทำหน้าที่รักษาพระบรมธาตุทางทิศต่าง ๆ พระบรมธาตุเจดีย์เพิ่งจะอยู่ภายในตัวเมืองในสมัยอยุธยาเมื่อย้ายเมืองจากเมืองพระเวียงทางตอนใต้มาสร้างกำแพงเมืองใหม่ครอบคลุมองค์พระบรมธาตุเจดีย์ไว้

ในสมัยรัชการลที่ ๕ พระบรมธาตุเจดีย์มีสภาพถูกทอดทิ้งทรุดโทรมมาก พระภิกษุปานอาสานำชาวใต้และชาวนครทำการซ่อมแซมครั้งสำคัญระหว่างปี พ.ศ. ๒๔๓๗ – ๒๔๔๑ จนได้รับพระราชทานสมณศักดิ์เป็นพระครูเทพมุนีศรีสุวรรณถูปาภิบาล เรียกชื่อทั่วไปว่า วัดพระบรมธาตุ วัดพระบมรธาตุ วัดพระมหาธาตุ ต่อมาในคราวเสด็จประพาสเมืองนครศรีธรรมราชเมื่อปี พ.ศ. ๒๔๕๘ รัชกาลที่ ๖ ได้พระราชทานนามอย่างเป็นทางการเพื่อการจัดระเบียบวัดหลวงไม่ให้ชื่อพ้องพระอารามหลวงที่มีมหาเจดีย์ในภาคใต้ว่าวัดพระมหาธาตุวรมหาวิหาร พร้อมกับสถาปนาเป็นพระอารามหลวงชั้นเอกชนิดวรมหาวิหาร เมื่อวันที่ ๓๐ กันยายน พ.ศ.๒๔๕๘ โดยรวมเอาวัดร้างทางทิศเหนือ (วัดมังคุด) และใต้ (วัดพระเดิม) รวมเข้าด้วย โดยได้รับการบูรณปฏิสังขรณ์องค์พระบรมธาตุระหว่างปี พ.ศ. ๒๕๓๓ - ๒๕๓๔ และการบูรณปฏิสังขรณ์องค์พระบรมธาตุระหว่างปี พ.ศ. ๒๕๓๗ – ๒๕๓๘

วัดพระมหาธาตุวรมหาวิหารเป็นศูนย์กลางและสัญลักษณ์ทางจิตใจที่สำคัญของชาติและพุทธศาสนิกชนทั้งไทย และต่างประเทศโดยเฉพาะชาวมาเลเซีย มีประเพณีประจำที่สำคัญคือประเพณีแห่งผ้าขึ้นธาตุ กวนข้าวยาคูมธุปายาส ตักบาตรธูปเทียน การสวดด้านและงานบุญเดือนสิบเป็นที่สถิตของพระเถระผู้ใหญ่หลายองค์ ได้แก่ พระรัตนธัชมุนี (คณฐาภรณเถร –แบน เปรียญ) พระธรรมรัตโนภาษ (โอภาโสเถร – ประดับเปรียญ) เจ้าอาวาสและเจ้าคณะจังหวัดนครศรีธรรมราช –ธรรมยุตองค์ปัจจุบัน